فارسی اول ابتدایی،دغدغه ها و چالش ها
نظر به اينكه چند سالي است كه فارسي دوره ابتدايي بخصوص پايه اول ابتدايي دستخوش تغييراتي زيربنايي شده كه از نظر اوليا بخصوص اوليها مشكلاتي را براي خانوادهها و فرزندان در ابتدا بهمراه داشته و آنان را دچار اضطراب و نگراني نموده است. بهمين سبب خدمت جناب آقاي سودخاني كارشناس آموزش ابتدايي و مدرس دورههاي آموزش ضمن خدمت و آموزش خانواده رسيديم تا به سوالات متداول اوليا و همكاران در اين زمينه پاسخ دهند،
ضمن عرض سلام و ادب مستحضر هستيد كه شيوههاي تدريس بخوانيم و بنويسيم فارسي در دوره ابتدايي با شيوههاي تدريس روش قديم متفاوت است.لذا از جنابعالي تقاضا داريم در اين مورد توضيح مختصري بفرماييد، تا مطالب ديگر را در سوالات بعدي مطرح كنيم؟
در روش تدريس جديد فارسي اول، رويكرد كلي( توجه به كل كلمه و جمله) دارد و در صورت اجراي درست، دانشآموزان را فعال، پويا، خلاق، پرسشگر ، هدايت كننده و هدايت شونده پرورش ميدهد. در اين شيوه در صورت هدفمند بودن تلاش معلم، دانشآموزان افرادي خودشناخته، با اطلاعات بسيار، تلاشگر ، دلسوز و مهربان، خلاق از باب قصه گويي، اجراي نمايش، سخنراني ، حضور در جمع، كنجكاو و جسور براي پرسش، شاد و سر زنده، مستقل و متكي به خود، آشنا با مهارتهاي زندگي، علاقمند به يادگيري و بسياري از ويژگيهاي مثبت را در آنان بار ميآورد كه در فارسي قبلي اينها اصلا امكان پذير نبود.
1- اوليا سوالات زيادي در زمينه فارسي پايه اول دارند، اولين سوالي كه در ذهن اوليا خطور ميكند بكار گرفتن رويكرد كلي( توجه به كل كلمه) در بخوانيم است، در اين روش دانشآموزان با كلماتي آشنا ميشوند كه هنوز طرز نوشتن آن را نياموخته اند به نظر شما اين رويكرد چه تأثيري در يادگيري كودكان دارد؟
بنياد رويكرد كلي، بنيادي روانشناسانه و مبتني بر اصول پذيرفته شده تعليم و تربيت است. در رويكرد پيشين بدليل تجزيه كردن كلمه به بخش و صدا، گذشته از تجزيه ذهن كودك و بازداشتن او از درك كلي كلمه و جمله، كندي در نوشتن و خواندن اتفاق ميآفتاد. كودك براي نوشتن و خواندن هر كلمه آن را بخش و صداهاي آن را مشخص ميكرد و سپس مينوشت. اين شيوه هر چند كه بيفايده نبود ولي نيروي زيادي را از كودك ميگرفت و بازده نهايي يادگيري را اندك ميكرد. اما رويكرد كلي در بخوانيم باعث ميشود كه: 1- كودك كليت كلمه و جمله را دريابد. 2- با صداهاي ديگر جز صدايي كه محور آموزش درس است؛ آشنا شود و نوعي ذخيره و اندوخته براي درسهاي بعدي بيابد. بطوريكه ميبينيم پس از گذشت سه ماه اول بسياري از كلمات را ميخوانند و آموزش صداها و نشانههاي نخوانده، بسيار روان و ساده ميشود. 3- در رويكرد كلي آهنگ آموزش در آغاز كند بنظر ميرسد ولي در ماههاي بعد شتاب و سرعت فوقالعاده مييابد. 4- مقطع خواني كودكان در روش قبل ناشي از آموزش تجزيهاي كلمات(بخش كردن و صداكشي) بود ولي در رويكرد كلي چون توجه كودك به كل كلمه و جمله جلب ميشود از گسسته خواني او جلوگيري شده و روان ميخواند.
2- چرا مطالب كتاب بخوانيم و بنويسيم در يك جلد نيامده است؟
در رويكرد نوين زبانآموزي، آموزش بر چهار مهارت گوش دادن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن تكيه شده است كه سه مهارت اول شفاهي است و در كتاب بخوانيم تمرين ميشود و مهارت چهارم كتبي است كه در كتاب بنويسيم بدست ميآيد. جدا كردن اين دو كتاب پس از بحث و كفتگوهاي كارشناسي دقيق صورت گرفته است و دلايل آن هم اين است:
- اگر دو كتاب با هم باشد بسيار سنگين خواهد بود.
- سرعت استهلاك و فروپاشي كتاب بدليل فقدان شيرازه محكم و قطر زياد افزايش مييابد.
- بدليل كاربرد دوگانه خواندن و نوشتن سرعت فرسايش كتاب زياد ميشد.
- استقلال كتاب نوشتن نوعي اهميت دادن به نوشتن و باعث كاهش دادن پلي كپي به دانشآموزان است كه معمولا گذشته از وقت گير بودن، داراي انسجام و انتظام و قانون مندي مشخصي نيست.
3- آيا لازم نيست در كتاب بنويسيم جدول بخش كردن و صدا كشي بيشتر باشد؟
صداكشي و بخش كردن، يكي از شيوهها يا فنون آموزش زبان است كه بدون آن هم ميتوان به آموزش زبان پرداخت. در رويكرد جديد زبانآموزي به اين روش نيز توجه شده است. اما استفادة بيش از حد و تكيه مطلق بر اين روش باعث كند شدن خواندن و برخورد دائمي كودك با اجزا ميشود. ديده ميشود كه دانشآموز براي نوشتن هر كلمه هر چند بار مداد را بر زمين گذاشته و به بخش كردن و صداكشي ميپردازد اينكار نه نتها نوشتن را دچار آفت ميكند كه دانشآموز را از توجه به كليت كلمه و جمله باز ميدارد. مقطع خواني كودكان عمدتا ناشي از سايه سنگين اين گونه آموزش بر ذهن و روح كودك است.ولي در عين حال اين روش براي كودكان با نيازهاي ويژه قابل استفاده است. البته در اين روش نسبت به بخش كردن و صداكشي مخالف مطلق نيست بلكه اين جداول (بخش كردن و صداكشي) براي پايان آموزش است نه آغاز آن و جنبه ارزشيابي دارد نه آموزش.
4- آيا كلي خواني در فارسي بخوانيم دقت لازم را در بنويسيم از بين نميبرد؟
خواندن پشتوانه نوشتن است. هر چه دانشآموز بهتر و روان تر و دقيق تر بتواند بخواند بهتر ميتواند بنويسد. بنابراين تمرين كافي در خواندن، شناخت درست كلمات و بهره گيري كافي بصري در خواندن زمينه را براي نوشتن فراهم ميكند البته درك تفاوت خط نسخ و خط تحريري جزء آموزش است و پس از تمرين و تكرار و آشنايي دانشآموزان اختلال در نوشتن ايجاد نخواهد شد
5- نام گذاري نشانههابه چه صورت است، مثلا اوليا معتقدند كه مفهوم اول و غير اول (نام گذاري نشانهها) يا مفاهيم آخر و غير آخر نامناسب و سنگين است ؛ چون هضم آن براي فراگيران مشكل است. در اين مورد اوليا چگونه توجيه شوند؟
نام گذاري نشانهها براي شناخت جاي آنها در كلمه است. اين نامگذاريها متناسب با تغيير روش آموزش تغيير خواهد كرد. در آموزش با رويكرد تحليلي( بخش كردن و صداكشي)؛ نام هر حرف يا نشانه با تناسب جاي آن در بخش معلوم ميشد. در نتيجه اگر با آن روش آموزش داده شود نام هر نشانه بر همان اساس خواهد بود. براي مثال وقتي ميگوييم: «آ» در «آب» «آ» اول است، چون صداي اول بخش است و در دريا «ا» دوم چون صداي دوم بخش است. اما در روش جديد، رويكرد كلي چون جاي نشانه يا صدا بر اساس كل كلمه است نه بخشهاي آن؛ لذا اول و غير اول گفته ميشود. دانشآموز بر اساس آموزش معلم و تمرين در روش جديد بخوبي شيوة نام گذاري را ياد ميگيرد مهم اين است كه آموزگاران گرامي خود تمرين كافي در رويكرد كلي داشته باشند. نام گذاري ها صرفا براي آغاز آموزش است و بعدها به آن نيازي هم نيست و حتي پس از آموزش چند نشانه، بدليل شباهت نامگذاريها براحتي توسط دانشآموز صورت ميگيرد. همانگونه كه معلمان عزيز نام نشانهها را درحين تدريس، در ابتدا هم از خود بچهها دريافت و به آنان برميگردانند.
6- آيا آموزش و نوشتن خط تحريري اجباري است؟
در كتاب بخوانيم و بنويسيم دو خط آموزش داده شده است. خط نسخ ويژة خواندن كه موجود در كتابها، روزنامهها، نشريات، تلويزيون و رايانه است و در نتيجه يادگيري آن براي استفاده از اينگونه رسانهها براي بچهها لازم است. اما خط دوم تحريري است كه ويژه نوشتن است. بر اساس رويكرد جديد اين خط در آموزش نوشتن بايد بكار گرفته شود. تمهيداتي براي آموزش اين خط به معلمان انديشيده شده و معلمان گرامي نيز با تمرين اين خط ميتوانند آموزش را دقيقتر و سنجيده تر پي بگيرند. بنابراين آموزش اين خط لازم است.
7- با توجه به اينكه بعضي از آموزگاران خودشان خوش خط نيستند، آيا بهتر نيست كه خط كتابي نسخ باشد؟
خط نسخ براي خواندن است و استفاده از خط نسخ مانع خوشنويسي و زيبا نويسي كودكان ميشود. خط تحريري دانشآموزان را در تلطيف روح و احساسات و گرايش به زيبايي در همه ابعاد ياري خواهد كرد. البته هماگونه كه گفته شد برنامهاي گسترده براي آموزش خط تحريري تدارك ديده شده است. البته با مشق بصري بسياري از همكاران خط خوب و خوش يافتهاند ولي با اين حال چند زمينه براي بهبود خط معلمان پي گرفته شده است.
1- تهيه كتاب آموزش خط تحريري و استفاده از آن توسط همكاران و اوليا 2- آموزش خط تحريري در مناطق مختلف كشور كه فعلا آموزش خط در 30 ساعت در بعضي از استانها ي كشور تصويب شده است. 3- استفاده از انجمن خوشنويسان كه خوشبختانه با استقبال گرم آنها مواجه شده است.
8- آيا حفظ شعرها الزامي است؟
آوردن شعر باهم بخوانيم براي چند هدف عمده است: 1- تكميل و تثبيت مفاهيم و موضوعاتي كه در درسهاي قبل آمده است. 2- تقويت ذوق دانشآموزان 3- ايجاد فرصتي لذت بخش و دلپذير با بهرهگيري از موسيقي و آهنگ در كلاس 4- ايجاد و تقويت روحيه كار گروهي در كلاس 5- تقويت قدرت تخيل و ذوق كودكان
اين سرودها در كلاس با استفاده از نوار اشعار با خواندن دسته جمعي است و حفظ آنها الزامي نيست، هر چند بطور طبيعي و خود جوش دانشآموزان به حفظ آن ميپردازند.
9- آيا كلمات خارج از كتاب بايد به كودكان گفته شود؟
بنظر ميرسد در كتاب به اندازة كافي كليد واژهها وجود دارد و نيازي به طرح كلمات خارج از كتاب نيست. با اين وجود بايد دقت شود كه ميزان كلمات جديد ساخته شده به اندازهاي زياد نشود كه متن درس را تحت الشعاع قرار دهد. كلمات به سه دسته تقسيم ميشوند: خوانداري، شنيداري، نوشتاري در كلمات خوانداري و شنيداري محدوديت وجود ندارد ولي در كلمات نوشتاري به تشخيص معلم است.
10- معمولا معلمان كلاسهاي چند پايه از اين روش رضايت چنداني ندارند؛ براي كلاسهاي چند پايه با اين طرح آيا فكري شده است؟
كلاسهاي چند پايه چه در روش پيشين ، چه در روش جديد وضعيتي ويژه دارند كه بايد براي آنها چاره انديشي شود. علاوه بر روشهايي كه تاكنون معلمان چندپايه بكارگرفتهاند . تجربه نشان داده است كه به شيوة كار گروهي بسياري از مشكلات كلاسهاي چند پايه رفع و بخوبي ميتوان اين كلاسها را مديريت كرد. كمك گرفتن از دانشآموزان پايههاي بالاتر براي ثبت آموزشها- نه آموزش- به پيشبرد اهداف آموزش كمك ميكند و كلاسي سرشار از فعاليت و نشاط خواهد شد.
11- در سالهاي گذشته معلمان عزيز پايه اول يك يا دو جدول در كلاس نصب ميكردند يكي جدول الفبا بر اساس پيشرفت دانشآموزان و مبتني بر چينش كتاب درسي و ديگري جدول الفباي فارسي بود كه معمولا هر دو بصورت نسخ نوشته ميشد، در رويكرد جديد جدول الفبا به چه صورت است؟
در رويكرد جديد جدول الفبا به خط تحريري پيشنهاد ميشود. البته معلمان عزيز ميتوانند بدين صورت عمل كنند:
تهيه جدولي با كارتهاي دو رويه كه با دو رنگ مثلا آبي و مشكي( صامتها) و آبي و قرمز(مصوتها) باشد. بدين صورت يك طرف كارت خط خوانداري( خط نسخ) و طرف ديگر كارت خط نوشتاري(خط تحريري). از روز نخست كليه نشانههاي آبي(خط خوانداري) در ديد دانشآموزان قرار داشته باشد و رفته رفته به نسبت پيشرفت آموزش رنگ ديگر (پشت كارت مشكي يا قرمز با خط نوشتاري) در معرض ديد قرار گيرد. كه هم اكنون اكثر مدارس ما داراي اين جدول هستند.
12- به گفته معلمان چرا براي تدريس ِ ربط متن جداگانهاي نيامده است كما اينكه در فارسي قبل بدين صورت بود؟
وقتي دانشآموز چهار صورت اِ را ياد گرفت ديگر نيازي به تدريس جداگانه در موقعيت اضافه( صفت و موصوف يا مضاف و مضاف اليه) نيست. نام اين نشانه نقش نماي اضافه و صفت است. ممكن است معلمان گرامي در برخورد با اين نشانه دچار مشكل شوند كه مثلا دانشآموز «نامِ من» را «نامه من» بنويسد. براي جلوگيري از اين اشتباه ميتوان با شيوههاي مختلف و مناسب و تكرار و تمرين به دانشآموزان نقش نماي اضافه را شناساند.
13- ارزشيابي پايين صفحه در كتاب بنويسيم چه لزومي دارد؟
يكي از مهمترين شيوههاي ارزشيابي، ارزشيابي مستمر است؛ يعني دانشآموز در فرآيند تدريس و پيشرفت درسي ارزشيابي ميشود. ارزشيابي موجود در كتاب بنويسيم براي دستيابي به اين هدف است. همچنين خود دانشآموز هم ميتواند سير مشخص و روشني از پيشرفت يا احيانا ضعف و كاستي هاي خود داشته باشد. نكته مهم ديگر اين كه اينگونه ارزشيابي به بخشي از نگرانيها و اضطرابهاي دانشآموز پايان ميدهد. سيطرة نمره بيست و به رسميت شناختن نمرهاي جز آن حتي براي خانوادهها از مشكلات نظام آموزشي است. با اينكار دانشآموزان به نمرهاي شناور ميرسند يعني ارزش 18-19-20 نزديك هم خواهد بود.
14- چرا طرز نوشتن بسياري از زيرنويسها با صداهايي كه در درس خوانده ميشود فرق ميكند؟
در كتاب دو نوع خط ديده ميشود متن درسها خط تحريري است و نام تصويركها و روانخواني به خط نسخ. اهدافي كه در نوشتن زيرنويسها بايد مورد توجه قرار گيرد به شرح زير است:
طرز صحيح مداد بدست گرفتن- تنظيم فاصله چشم و كاغذ- تنظيم كاغذ روي ميز- تقويت عضلات كوچك انگشت و دست – آشناسازي دانشآموز با خط زمينه و مفاهيم جهت(بالا، پايين، چپ و راست)- ايجاد آمادگي و زمينه سازي براي نقويت مهارت نوشتن.
15- آيا ميتوان از همان اول در نگارهها بخش و صداكشي كرد؟
خير! در نگارهها هدف تقويت مهارتهاي شفاهي( گوش دادن، سخن گفتن و خواندن) است نه مهارت نوشتاري. در نگارهها شناسايي كلمات هم آغاز و هم پايان به منظور تشخيص صداها، كار زبان آموزي را راحت كرده و زمينه را براي خواندن و نوشتن فراهم ميكند. بخش و صداكشي اگر به عنوان يك تكنيك هم استفاده شود، صرفا براي نوشتن بوده است.
16- چرا در بخش نگارهها صوت آموزي نظم خاصي ندارد؟
در نگارهها بويژه از نكاره دوم تا دوازدهم آموزش هم آغازها و هم پايانها وجود دارد. نظم آموزش نشانهها (صوتآموزي) تابع نظام خاص نگارههاست. در نگارهها صرفا هدف آموزش صوت نيست. آموزش مهارتهاي اجتماعي، ارتباطي، شناخت دنياي اطراف، آشنايي با واژگان، زبان گشايي، ايجاد فضاي با نشاط، حركت دانشآموز از نزديك به دور، از خانه به بيرون، از خود به ديگران، تقويت مهارتهاي شفاهي، اصلاح رفتار و … جزء برنامة نكارههاست. بنابراين نبايد نگارهها را صرفا از منظر صوتآموزي بررسي كرد.
17- آيا ميتوان بخشي از فعاليتهاي كتاب بنويسيم به عنوان مشق در خانه در نظر گرفته شود؟
اگر مقصود مشق در خانه به شيوه سنتي است نه نتها مفيد نيست بلكه آموزش را دچار مشكل ميسازد. معمولا فعاليتهاي كتاب بنويسيم زير نظر معلم و در كلاس انجام ميشود؛ كه دو دسته است آنهايي كه ايجاد مهارت ميكند كه حتما زير نظر معلم و در كلاس بايد اجرا شود و تمريناتي كه جنبه تكميل، گسترش و تقويت مهارت دارد كه امكان انجام آنها در خانه نيز هست. البته بايد اوقات فراغت دانشآموزان را با شيوههاي مطلوب نه مقبول پر كرد. مشق بايد لذت بخش و براي ارتقاي كيفي يادگيري باشد.
18- مسئولين چه نوع همكاري و اقداماتي در مورد تامين وسايل كمك آموزشي در طرح جديد پايه اول صورت داده اند؟
عمدتا بخشي از وسايل كمك آموزشي نظير كتاب راهنماي معلم، نگارهها در قطع بزرگ و كوچك و نوار كاست اشعار كتاب بخوانيم از طريق آموزش و پرورش تهيه و در اختيار مدارس قرار داده است. بهتر است بخشي ديگر از امكانات توسط معلم يا مدير با همكاري خانوادهها و دانشآموزان تهيه شود . در بعضي از مدارس ميبينيم كه با همكاري اوليا ميز و صندليهاي مناسب براي كار گروهي كلاس تدارك ديده شده كه جاي تشكر دارد.
19- دغدغه بيشتر معلمان كلاس اول اين است كه «چگونه ميتوان از اوليا كمك گرفت؟» با توجه به اينكه دخالت آموزشي بدون شناخت و آگاهي اوليا سبت به رويكردها و روشهاي كتاب باعث تعارض و دو گانگي براي دانشآموز و در نتيجه اختلال در امر آموزش ميشود، ممكن است در اين مورد هم توضيحاتي بفرماييد.
بهره گيري از مشاركت و همياري خانوادهها يكي از مهمترين و ضروريترين نيازهاي آموزشي بويژه در امر زبان آموزي است اما در اين بهرهگيري به چند نكته اساسي بايد توجه كرد: بدون توجيه و شناخت و آگاهي از روش و رويكرد جديد دخالت آموزشي بسيار مضر و آموزش دچار اختلال خواهد شد؛ لذا بايد حتما خانوادهها درست و دقيق توجيه شوند. خوشبختانه در كلاسهاي آموزش خانواده كه در سطح مدارس برگزار ميشود اوليا حضور گستردهاي دارند و اين حساسيت آنان را به اين امر مهم ميرساند و لازم است كه اوليا در زمينه روش جديد توجيه شوند. در صورتيكه خانوادهها مطلقا بيسواد باشند( كه اينمورد بسيار كم است) يكي از اعضاي خانواده را براي كلاس توجيهي بايد دعوت كرد.
خانوادهها ميتوانند مدرسه را در تهيه بخشي از وسايل كمك آموزشي مانند طراحي و نقاشي تصويرها و كارتهاي آموزشي و ديگر امكانات و وسايل ( ميز و صندلي، 52 كتاب داستان پيشنهادي آخر كتاب) براي پيشبرد اهداف آموزش ياري كنند. بر اساس نوع توانايي خانوادهها ميتوان از آنها كمك گرفت . معلمان خلاق و مبتكر گاه از خانوادهها بعنوان دستيار آموزشي استفاده كردهاند. در اين زمينه ميتوان از تجربيات معلمان كمك گرفت.
با تشكر از شما كه وقت خود را در اختيار سايت نايين پيك قرار داديد و با حوصله و تآمل به سوالات مطرح شده پاسخ داديد. به اميد اينكه در آينده از تجربيات علمي شما در اين زمينه بيشتر استفاده كنيم و ما را در پر بار كردن سايت نايين پيك ياري فرماييد. اميد است معلمان عزير با عنايت از حضرت حق در تربيت دانشآموزاني تلاشگر، خلاق و مبتكر و مومن و آشنا با مهارتهاي زندگي موفق و مؤيد باشند.
بنده هم از توجه شما سپاسگزارم؛ اميدوارم اين مصاحبه مورد استفاده اوليا و همكاران گرامي واقع شود.
منبع:سايت نايين
